ระเบิดเวลา! ประชากรไทย ตายมากกว่าเกิด
 

ประเทศไทยกำลังเผชิญกับวิกฤตประชากรที่รุนแรงที่สุดในประวัติศาสตร์ โดยอัตราการตายที่สูงกว่าอัตราการเกิดกำลังทำให้ประชากรรวมลดลงอย่างต่อเนื่อง สถานการณ์นี้ไม่เพียงแต่เป็นปัญหาสังคม แต่ยังเป็น "ระเบิดเวลา" ทางเศรษฐกิจที่อาจนำไปสู่การชะลอตัวของการเติบโตและการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างธุรกิจอย่างถาวร

 

 

ภาพจาก https://elements.envato.com

ปัญหาวิกฤติตายมากกว่าเกิดในประเทศไทยไม่ได้เกิดขึ้นชั่วข้ามคืน แต่สะสมมานานหลายทศวรรษ เริ่มชัดเจนตั้งแต่ช่วงปี 2514 ซึ่งเป็นจุดสูงสุดของจำนวนการเกิดที่ 1.2 ล้านคนต่อปี จากนั้นอัตราการเจริญพันธุ์รวม (Total Fertility Rate: TFR) ลดลงจาก 3.1 คนต่อผู้หญิงหนึ่งคนในปี 2493 เหลือเพียง 1.3 ในปี 2564 และต่ำลงเหลือ 1.1 ในปี 2566 

 

สาเหตุหลักมาจากการเข้าถึงวิธีคุมกำเนิดที่ทันสมัย การเพิ่มขึ้นของค่าใช้จ่ายในการเลี้ยงดูบุตร การแข่งขันในที่ทำงาน และการเลื่อนการแต่งงานหรือเลือกไม่แต่งงานของคนรุ่นใหม่

 

ตอกย้ำความชัดเจนของเรื่องนี้ด้วยข้อมูลของกระทรวงมหาดไทยในปี 2567 พบว่า ประชากรไทยรวม 65,951,179 คน มีเด็กเกิดใหม่เพียง 462,240 คน ขณะที่มีผู้เสียชีวิต 571,646 คน ทำให้อัตราการเพิ่มขึ้นตามธรรมชาติ (อัตราการเกิด – อัตราการเสียชีวิต) อยู่ที่ -0.17% ติดลบ 4 ปีติดต่อกัน หรือถ้าย้อนกลับไปดูตั้งแต่ปี 2559 เป็นต้นมาก็จะยิ่งเห็นตัวเลขชัดเจนขึ้น

 

ส่วนในปี 2568 คาดการณ์ว่าจะมีจำนวนการเกิดประมาณ 450,000 คน ขณะที่การตายสูงถึง 580,000 คน ส่งผลให้มีตัวเลขการขาดดุลประชากรสุทธิกว่า 130,000 คน แน่นอนว่าอัตราการเกิดและตายที่ไม่สมดุลกันนี้มีผลโดยตรงต่อประชากรโดยรวม ที่ลดจาก 1 ล้านคนในปี 2566 เหลือต่ำกว่า 66 ล้านคนในปี 2567 และคาดว่าจะเหลือ 66.19 ล้านคนในปี 2568

 

 

ภาพจาก https://elements.envato.com

วิกฤตินี้เกิดจากการเปลี่ยนแปลงทางประชากร เศรษฐกิจ สังคม และนโยบายภาครัฐ ซึ่งรวมกันทำให้อัตราการเกิดลดลงอย่างต่อเนื่อง ขณะที่อัตราการตายเพิ่มขึ้น โดยมีปัจจัยสนับสนุนอีกหลายด้านได้แก่

 

ภาพจาก https://elements.envato.com

ประเทศไทยเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์ (Aged Society) ในปี พ.ศ. 2565 เพราะว่ามีประชากรที่อายุมากกว่า 65 ปีขึ้นไปเกินกว่า 14% ของประชากรทั้งหมด 

 

และการสำรวจในปี 2568 พบว่ามีผู้สูงอายุคิดเป็น 20.70% หรือประมาณ 13.7 ล้านคนจากประชากรโดยรวม เพิ่มจาก 14% ในปี 2559 

 

และคาดว่าจะถึง 30% ในปี 2573 การเพิ่มขึ้นนี้ทำให้จำนวนการตายสูงขึ้น โดยในปี 2567 มีการตาย 571,646 คน เทียบกับการเกิดที่มีเพียง 462,240 คน 

 

และคาดว่าภายในปี 2576 หรืออีกไม่เกิน 10 ปีข้างหน้า ไทยจะมีประชากรผู้สูงอายุถึง 28% หรือคิดเป็น 1 ใน 3 ของประชากรทั้งหมด และหากตัวเลขนี้ยังดำเนินต่อไปไม่เปลี่ยนแปลง 

 

คาดว่าประชากรไทยจะลดลงครึ่งหนึ่งเหลือราว 33 ล้านคนภายในปี 2626 โดยสัดส่วนผู้สูงอายุเพิ่มเป็น 18 ล้านคน ขณะที่วัยเด็ก 0-14 ปี ลดเหลือ 1 ล้านคน อัตราการเติบโต GDP อาจต่ำกว่า 2% ต่อปี ต่ำกว่าค่าเฉลี่ยอาเซียน และเสี่ยงต่อการล้มละลายทางการคลัง (fiscal collapse) จากภาระสวัสดิการที่สูงขึ้น

 

อย่างไรก็ดีปัญหา “สังคมผู้สูงวัย” ที่มีผลต่อเนื่องในเรื่องตายมากกว่าเกิดก็ไม่ใช่แค่ประเทศไทยเท่านั้นที่ต้องเผชิญในอีกหลายประเทศก็เจอปัญหานี้ไม่ต่างกัน รายงาน Population in Brief 2025 ของรัฐบาลสิงคโปร์ระบุว่า เดือนมิถุนายนที่ผ่านมา พลเมืองอายุ 65 ปีขึ้นไป คิดเป็นสัดส่วน 20.7% ของทั้งหมด เพิ่มจาก 19.9% ในปีก่อนหน้า ซึ่งเพิ่มขึ้นอย่างมากจาก 13.1% เมื่อปี 2015 

 

และคาดว่าสัดส่วนจะเพิ่มขึ้นเป็น 23.9% ภายในปี 2030 และหากเทียบทั่วเอเชีย ‘ญี่ปุ่น’ มีสัดส่วนผู้สูงอายุมากที่สุดที่ 30% ของประชากร ตามด้วย ‘ฮ่องกง’ ที่ 23% ส่วน ‘จีนแผ่นดินใหญ่’ และ ‘อินเดีย’ มีสัดส่วน 15% และ 7% ตามลำดับ ตามฐานข้อมูลของธนาคารโลก

 

 

ภาพจาก https://elements.envato.com

ปัจจุบันนี้สัดส่วนประชากรไทยกลายเป็นพีระมิดกลับหัว แตกต่างอย่างสิ้นเชิงถ้าเทียบกับปี 2529 ที่ตอนนั้นพีระมิดประชากรยังเป็นแบบฐานกว้าง เด็กเกิดใหม่เยอะ แรงงานเพิ่มเร็ว แต่ในยุคนี้ คนเกิดน้อย ผู้สูงอายุเพิ่มเร็ว ส่งผลให้แรงงานเริ่มหดตัว 

 

และวิกฤตินี้จะส่งผลกระทบลึกซึ้งต่อภาคธุรกิจ โดยเฉพาะการขาดแคลนแรงงานและการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างเศรษฐกิจ ในระยะ 5-10 ปีข้างหน้า (2568-2578) ปัญหาที่จะพบคือ

นอกจากภาคการผลิตที่จะได้รับผลกระทบจากวิกฤตินี้โดยตรง อีกหลายธุรกิจก็มีความเสี่ยงในระดับสูงเช่นกัน ยกตัวอย่างเช่นธุรกิจด้านค้าปลีกที่จำหน่ายสินค้าอุปโภคบริโภค 

 

เมื่อกำลังซื้อจากวัยทำงานลดลง สินค้าฟุ่มเฟือยขายไม่ออก เราอาจเห็นแบรนด์เสื้อผ้า / เครื่องสำอาง ยอดขายหล่นวูบประมาณ 20-30% หรือแม้แต่ธุรกิจการศึกษาก็น่าเป็นห่วง เนื่องจากจำนวนเด็กและวัยรุ่นที่ลดลง มีโอกาสที่นักเรียนนักศึกษาจะน้อยลง 30-50% ในอนาคต 
 

ภาพจาก https://elements.envato.com

 

เราอาจได้เห็นภาพของโรงเรียนเอกชน / มหาวิทยาลัยปิดตัวหลายแห่ง แต่ที่อาจจะหนักมากๆ ก็สินค้าในกลุ่มเกี่ยวกับเด็กและผลิตภัณฑ์สำหรับเด็ก เพราะปัญหาอัตราการเกิดต่ำ จะส่งผลให้ยอดขายลดลงกว่า 40-50% ธุรกิจนมผง ของเล่น เสื้อผ้าเด็ก อาจจะต้องถึงขั้นปิดกิจการ

 

อย่างไรก็ดีในวิกฤตินี้ก็อาจจะยังมีมุมที่เป็นด้านบวกอยู่บ้าง การเพิ่มขึ้นของผู้สูงอายุอาจเป็นโอกาสเติบโตของ "เศรษฐกิจสีเงิน" (silver economy) เช่น ธุรกิจการแพทย์ สุขภาพ และการดูแลผู้สูงอายุ ซึ่งคาดว่าจะขยายตัว 15% ต่อปี โดยไทยอาจกลายเป็นศูนย์กลางการท่องเที่ยวเชิงสุขภาพในภูมิภาคนี้

 

 

สำหรับการแก้ปัญหาเรื่องเด็กเกิดน้อย กระทรวงสาธารณสุข (สธ.) ได้เสนอแนวทาง “ส่งเสริมการมีบุตรอย่างมีคุณภาพ” เป็นวาระแห่งชาติ โดยผ่านความเห็นชอบจากคณะกรรมการพัฒนาอนามัยการเจริญพันธุ์แห่งชาติ 

 

กำหนดเป้าหมายอัตราการเจริญพันธุ์รวมภายในปี 2570 อยู่ที่ไม่น้อยกว่า 1 และภายในปี 2585 ไม่น้อยกว่า 1.0-1.5 รวมถึงความพยายามในการแก้ไขปรับปรุง กฎหมายที่เกี่ยวข้อง ,Family Friendly Workplace ,ช่วยเหลือค่าใช้จ่ายในการดูแล และเลี้ยงบุตร ,สถานพัฒนาเด็กปฐมวัยอายุ 0-2 ปี 

 

นอกจากนี้ยังเน้นให้ประชากรที่เกิดใหม่เป็นบุคคลที่มีคุณภาพซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของการพัฒนาประเทศภายใต้แนวคิด “Happy Child-Happy Family-Happy Community” ปฏิเสธไม่ได้ว่าวิกฤติคนตายมากกว่าเกิดไม่ใช่ปัญหาเล็กๆ แต่คือปัญหาระดับชาติที่จะกระทบไปทุกภาคส่วน ประเทศไทยจำเป็นต้องตื่นตัวก่อนที่วิกฤตนี้จะกลายเป็น "ยาพิษ" ทางเศรษฐกิจ 

 

หากปรับตัวได้ทัน และแก้ไขได้อย่างมีประสิทธิภาพ อาจเปลี่ยนวิกฤตให้เป็นโอกาส แต่ถ้านิ่งเฉยหรือไม่แก้ไขจริงจังเรื่องนี้จะกลายเป็นระเบิดแบบตั้งเวลา เมื่อนับถอยหลังถึงวินาทีสุดท้ายเมื่อไหร่ ทั้งเศรษฐกิจและประเทศจะพังทลายพร้อมกันทั้งหมด

นักเขียน

คุณรัตนชัย ม่วงงาม (เปี๊ยก)